Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği (CEİD), Avrupa Birliği İştirak Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) tarafından desteklenen “Türkiye’de İştirakçi Demokrasinin Güçlendirilmesi: Cinsiyet Eşitliğinin İzlenmesi Projesi” kapsamında, “toplumsal cinsiyet eşitliğinin anaakımlaştırılması” için çalışmalarına devam ediyor. Bayanların her alanda erkekler karşısındaki dezavantajlı durumunun aşılması için cinsiyet eşitliği siyasetlerinin tüm kamu programlarının merkezine alınmasını savunan bu yaklaşım çerçevesinde CEİD, pek çok raporlama faaliyeti yürütüyor. 2017’den bu yana, alanında uzman akademisyenlerin yaptığı 16 tematik alan raporundan yola çıkılarak tamamlanan Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitliği 2019-2020 İzleme Raporu’nu incelemek üzere paydaşları ve bayan gayretindeki başka sivil toplum örgütleriyle bir ortaya gelen CEİD, kelam konusu rapora tesiri şimdi yansımasa da, pandemi kaidelerinde derinleşen yoksulluğa dikkat çekti.

“İstihdam” yoksulluğu

Projenin araştırmacı-larından Prof. Dr. Toksöz, bayan yoksulluğunun geldiği noktanın, inceledikleri her parametreye yansıdığını söyleyerek, bunun önlenmesi için yürütülen toplumsal hizmet faaliyetlerinin yetersiz olduğuna dikkat çekti. Toksöz, CEİD’in önümüzdeki devir çalışmaları için şöyle konuştu:

“Raporda Gösterge Uzman Kümesi olarak, sağlıktan eğitime, din hizmetlerine erişimden kent hakkına kadar pek çok başlığı değerlendirdik. Kamu kurumlarına yönelik pek çok data eksiği olduğunu, bunlardan kimilerinin istenirse çabucak paylaşılabileceğini, kimilerininse birtakım hesaplamalara muhtaçlık duyduğunu tespit ettik. Bu raporda bayan yoksulluğuna ait bilgiler farklı başlıklarda ortaya çıktı. Bunlardan biri istihdam üzerinden okunan yoksulluk. Bir oburu ise hane içindeki gelir eşitsizliği üzere durumlar. İstihdam üzerinden yoksulluk, bayanın istihdamın dışında kalmasıyla, bilhassa emeklilik hakkından da mahrum olarak, erkeğe bağımlı hale gelmesiyle oluşuyor. Bilgiler gösteriyor ki, bayanların ortalama ömür mühleti erkeklerden uzun; bu durumda erkek kayıt dışı istihdamdaysa bayan için emeklilik geliri hiç kelam konusu olmazken, erkeğin çoğunlukla minimum fiyatla çalıştığı tablodaysa çok düşük bir emeklilik gelirinden kelam edebiliyoruz. Bayan böylelikle ya çocuklarına bağımlı ya da tümden muhtaç duruma düşüyor. Önümüzdeki periyot 5 raporda yer alan ve tekliflerle çoğaltılan göstergeler ortasında seçim yaparak yoksulluk başlığını değerlendirmeye devam edeceğiz. Mülteci bayanlar, adalete erişim, bilim ve mühendislik alanlarındaki eşitsizlik üzere mevzuların yanı sıra kıymeti artan bir toplumsal olgu olarak belirlediğimiz ‘yaşlı bayanlarda toplumsal cinsiyet eşitsizliğine’ ait bir raporun hazırlığındayız.”

Herkese tıpkı reçete yazılıyor

Raporun araştırmacılardan Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Emel Memiş de “Pandemiyle birlikte toplumsal hizmet alanının yükü arttı. Bunlardan faydalananlar da, uzmanlar da tartıyla bayan. Bunlar pandeminin daha çok görünmeyen yüzleri oldu. Pandeminin getirdiği iş kayıpları fakirleşme riskini besleyen en kıymetli etken. Bunu fakirleşme oranlarında şimdi görmüyoruz lakin bizim raporda da referans verdiğimiz araştırmalar gösteriyor ki; fakir olarak kayıtlara geçmeyen hanelerde bile, hane içi eşitsizlikler sebebiyle yoksulluktan bayanlar etkileniyor.

Fakir diye nitelendirilen aileler için özel muhtaçlığa nazaran esnek programlar yapılmalı. Bilhassa engelli bakımı yapan haneler var ki buradaki gereksinim, istihdamın sağlanmasıyla dahi çözülmüyor. Herkese birebir reçete yazılmaya çalışılıyor. Bayan yoksulluğunun eşitlik ve adalet kavramlarıyla önlenmesiyle, çocuk yoksulluğu da önlenir. Bu noktada hanenin bulunduğu coğrafyanın da özelliklere göz önünde bulundurulmalı ve merkezi idare, lokal yönetim aracılığıyla muhtaçlığı tespit etmeli. Toplumsal yardımlar ‘aile merkezli’ yapıldığında, her kümesi açıkça belirtmezseniz, ailesinden dışlanan dezavantajlı kümeler anında açıkta kalıyor. Bu mevzuda da muhtarlardan Bakanlık yönetimine bir çalışma yapılması lazım lakin bunun için olağan evvel siyasi iradenin bunu sorun olarak görmesi gerekir” dedi.

“Şiddet olarak tanımlansın”

2018’den bu yana, hükümetin resmi dokümanlarında, ulusal aksiyon planlarında ve uygulamaya yönelik çalışmalarında, “toplumsal cinsiyet eşitliği”nin temel bir norm olarak yer almadığı vurgulanan raporda, bu kavramın yerinin “ailenin korunması ve güçlendirilmesi”, “milli ve manevi değerlerin korunması” üzere normlarla gizlendiği belirtiliyor. Bayanların adalete eşit erişiminin sağlanamaması, çocuk yaşta, erken ve zorla evlendirmeler, bayan yoksulluğunun yaygın ve çözümsüz bırakılmasının da bir cins şiddet olarak tanımlanması gerektiğine dikkat çekiliyor. Raporda “Kadınlara yönelik şiddetin yalnızca aile içi şiddete indirgenerek ele alınması çok sakıncalı sonuçlara neden olabilecek bir eksikliktir” deniliyor.